“Schaf de lessen godsdienst af. Minder lessen godsdienst, minder Bijbel en meer lessen waar leerlingen iets mee zijn…”

Aldus TikTokt Conner Rousseau, zoals het een hippe socialist betaamt.

“De Emancipatieproclamatie kwam als een vreugdevolle ochtend om de lange nacht van de slavernij van de zwarten te beëindigen.”

Aldus sprak Martin Luther King, Jr. (1929-1968) met een verwijzing naar psalm 30 (vers 6), toen hij op 28 augustus 1963 zijn beroemde I Have a Dream redevoering begon bij het Lincoln Memorial in Washington D.C. Hij eindigde die redevoering met een parafrase van een vers uit Paulus’ brief aan de Galaten (3, 28):

“Wanneer we de vrijheid laten klinken, wanneer we haar uit elk dorp en elk gehucht, elke staat en elke stad laten klinken, dan zullen we de dag kunnen bespoedigen waarop alle kinderen van God, zwarte mensen en witte mensen, joden en heidenen, protestanten en katholieken, … in staat zullen zijn elkaars hand vast te houden en de woorden te zingen van de oude Negro spiritual: Eindelijk vrij! Eindelijk vrij! Dank God almachtig, we zijn eindelijk vrij!”

De rede van MLK getuigt op een intense wijze van de Bijbelse taal die de zwarte slaven in Amerika hebben gebruikt om uitdrukking te geven aan hun identiteit en sociale strijd. Ze getuigt van de blues en de gospel, muziekgenres die de Bijbelse spiritualiteit van de zwarte slaven op de plantages hebben vormgegeven. Niet toevallig schreeuwt MLK tegelijk zijn wanhoop en droom uit door letterlijk de profeten Amos (5, 24) en Jesaja (40, 4-5) te citeren tijdens zijn rede:

“Het recht moet stromen als water, de gerechtigheid als een nooit opgedroogde beek! […] Elk dal moet worden opgehoogd, en elke berg en heuvel moet worden afgegraven; oneffen plekken moeten vlak gemaakt worden en ruige gronden worden een vlakte.”

Intussen heeft de volgzame massa van de TikTok-politicus waarschijnlijk al afgehaakt. Te veel lees- en denkwerk is niet goed voor de gezondheid van de populist en zijn publiek. Je zou nochtans denken dat voor een socialist geldt: Black Lives Matter (BLM). En dat dus ook een diep inzicht in de geschiedenis en uitdrukkingsvormen van die BLM-strijd ertoe doet. Volgens Rousseau hebben jonge mensen er echter niets aan om bijvoorbeeld de Bijbelse bronnen van de zwarte emancipatie in Amerika te begrijpen, om nog maar te zwijgen van islamitische en andere religieuze inspiraties. Zo divers en open naar anderen mag de samenleving blijkbaar niet worden.

Kortom, zwarten mogen hun stem laten horen over hun geschiedenis en cultuur in de westerse wereld, maar dan kennelijk op een manier die door een witte politicus is goedgekeurd. Je vraagt je af waar de “echte” socialisten zijn gebleven. Je weet wel, die mensen die belang hechten aan een brede en degelijke vorming voor iedereen.

De betuttelende benadering van jongeren door Rousseau is eigenlijk stuitend. Alsof die jongeren vooral “voldoende Nederlands” moeten leren “om een verzekering voor hun brommer te kunnen afsluiten” (het voorbeeld dat Rousseau in zijn TikTok-filmpje geeft). Alsof die jongeren tot niet veel meer in staat zijn. Alsof de spirituele, filosofische, sociale, culturele en historische ruggengraat van een samenleving verengd kan worden tot “lessen over mentaal welzijn en (gender)identiteit”.

Mentaal welzijn, de ontwikkeling van een weerbare identiteit en het vermogen om oog te hebben voor kwetsbaarheid (bij anderen, jezelf, in de natuur, …) bevorder je door jonge mensen “over het muurtje” van de hoogsteigen beslommeringen te doen kijken. Anders speel je in de kaart van het dodelijke narcisme waaraan onze samenleving, met haar almaar flitsender sociale mediacultuur, al zo vaak lijdt.

Het is misschien toch niet zo onzinnig om jonge mensen zodanig te vormen dat ze de kritische stemmen van hun tijd kunnen begrijpen, zoals de Oekraïense filmmaker Oleg Sentsov. Sentsov is een aartsvijand van het regime in Moskou. In augustus 2015 verdedigde hij zich op een proces in het Russische Rostov aan de Don door te citeren uit Michail Boelgakovs De meester en Margarita:

“Pontius Pilatus zat jarenlang op de maan zijn daden te overdenken. Toen hij vergiffenis kreeg, zei hij tegen Jezus: Weet je, je had gelijk, de ergste zonde op aarde is lafheid.”

Daarna richtte Sentsov zich tot de rechter en zei hij dat hij het eens was met Pilatus:

“Een deel van de Russische bevolking weet heel goed wat er gebeurt, maar die mensen zijn bang. Ze hebben geen hoop op verandering. En dus houden ze zich muisstil. Wel, ook wij hadden een crimineel bewind, maar we zijn ertegen in verzet gekomen. En we hebben uiteindelijk gewonnen. Dat gaat bij jullie ook gebeuren, vroeg of laat.”

Hoe geëmancipeerd mogen jonge mensen zijn als ze de lotgevallen van Sentsov beluisteren? Beslagen en gevormd genoeg om te weten wie Pontius Pilatus is? Mogen ze het betoog van de Oekraïense dissident – immer strijdvaardig, ook na zijn arrestatie, kidnapping, schijnproces en folteringen in de gevangenis – ook interessant vinden, naast de “heldhaftige” TikTok-filmpjes van Conner Rousseau?

Rosi Braidotti, de bekende Italiaanse atheïstische filosoof en geëngageerde feministe, verwacht alvast meer van vorming en opvoeding dan hedendaagse TikTok-volksmenners – zie een interview met haar door Alicja Gescinska (in Denkers van vandaag, voor de wereld van morgen, Antwerpen: Davidsfonds Uitgeverij, pp. 79-80):

“We moeten geworteld zijn om ook open te kunnen zijn. Daarbij speelt literatuur een heel belangrijke rol. Je moet je traditie kennen. Ook de christelijke traditie. Vergelijken is nodig, weten waar je vandaan komt. Mensen lezen ‘De Da Vinci Code’, maar niet de evangeliën. En dan zeggen ze: ‘Maria was toch de vrouw van Jezus, niet?’ Ik ben geen praktiserend gelovige, maar je moet weten waar je woont, waar je vandaan komt.”

En misschien denkt Conner Rousseau nu bij zichzelf: “Ach, waarom zou ik, Kingconnah, eigenlijk luisteren naar die raaskallende atheïstische, lesbische feministe? Wat weet zij ervan?”

P.S.: Aan de burgerzin van wie getuigt van (het belang van) een algemene vorming (godsdienstige incluis) hoeft Conner Rousseau niet te twijfelen, wel integendeel. Dat soort vorming bevordert maatschappelijke betrokkenheid en verantwoordelijkheidszin. Ze stimuleert inzet die verder reikt dan wat onmiddellijk efficiënt of winstgevend is. Of dacht hij dat mensen als Martin Luther King, Oleg Sentsov en Rosi Braidotti uitzonderingen waren?