OVER DE ACTUELE RELEVANTIE VAN DE MIMETISCHE THEORIE

[NOTE: SOME REFERENCES ARE IN ENGLISH]

Vorige week dinsdag, 17 januari 2012, las ik in de Vlaamse krant De Standaard een artikel over de escalerende rivaliteit tussen twee motorbendes – de beruchte Hells Angels, en hun geduchte tegenhangers, de Outlaws. Wie vertrouwd is met de mimetische theorie herkent daarin onmiddellijk zogenaamde dubbels: twee twistende partijen van wie de rivaliteit gebaseerd is op de wederzijdse imitatie van elkaars begeertes en ambities. Plato wist al: “Volgens een universele en onfeilbare wet geldt, dat hoe meer twee dingen op elkaar lijken, des te vervulder zij geraken van nijd, wedijver en haat.”

Een mimetisch (d.i. imitatief) proces dat zich afspeelt in de context van de begeerte geeft echter niet alleen aanleiding tot rivaliteit, het is ook tragisch: wederzijdse imitatie zorgt ervoor dat twee rivalen een steeds sterkere begeerte zullen ontwikkelen om zich van elkaar te onderscheiden, maar precies door elkaar in dat verlangen te imiteren, zullen ze steeds meer op elkaar gelijken – en bereiken ze hun doel niet. Precies de pogingen om hun doel te bereiken, liggen aan de basis van het gegeven dat ze daarin mislukken, wat hun onderneming inderdaad een tragisch karakter verleent (zie wat dit betreft bijvoorbeeld Sophocles’ tragedie Koning Oedipus: hoe meer Oedipus het noodlot probeert af te wenden, hoe meer hij in de netten van het noodlot verstrikt raakt). Wie niet rechtstreeks betrokken is in het spel van de dubbels, ziet over het algemeen gemakkelijk hoezeer aartsvijanden eigenlijk elkaars evenknie zijn. Maar zeg aan een Hells Angel niet dat hij eruitziet als een Outlaw – dat zou slecht kunnen aflopen. Je zou hierbij terecht kunnen opmerken: hoe meer twee partijen op elkaar lijken, hoe belangrijker het symbolische verschil van oppervlakteverschijnselen wordt – van status(symbolen), waarvan de waarde bepaald wordt door quasi louter mimetische processen (iets is belangrijk omdat iedereen van de groep er belang aan hecht).

LEES HIER: Als de omerta verbroken wordt (Mark Eeckhaut) – pdf 

Nadat ik zulke overwegingen had gemaakt bij dit eerste artikel, besloot ik de rest van dezelfde krant te lezen vanuit de vraag welke artikels expliciet thema’s belichtten die ook behoren tot de stokpaardjes van de mimetische theorie – en die bovendien getuigen van dezelfde oriëntaties. Uiteindelijk selecteerde ik er nog vier.

Dat mimetische vermogens niet alleen rivaliteit opwekken, is evident. Ook empathie berust op imitatieve processen. Zulke processen stellen je in staat om je in de plaats van iemand anders te stellen. Daarover gaat het volgende artikeltje, dat een deel van het onderzoek van Andrew Gallup voorstelt. Kennelijk vertonen grasparkieten de neiging om het geeuwen van soortgenoten te imiteren; aanstekelijk geeuwen bij mensen zou vooral gebeuren ‘onder vrienden of lotgenoten’, en zou wijzen op empathische banden (zie bijgevoegde link met meer achtergrondinformatie).

LEES HIER: Niet alleen wij vinden geeuwen aanstekelijk – pdf

Klik hier voor meer achtergrondinformatie (site National Geographic, in ENGLISH)

Een derde artikel gaat over de rol van mimetische processen in de economische sector. Fons Van Dyck recenseert het nieuwste boek van Martin Lindstrom, een bijzonder invloedrijke marketeer die zich onder andere baseert op het onderzoek naar de werking van spiegelneuronen. In ieder geval schijnt het nieuwe boek Brandwashed een aanrader. Lindstrom zelf gebruikt bij mijn weten niet de term mimetische begeerte, maar hij beschrijft wel voortdurend hoe de realiteit waarnaar die term verwijst aan het werk is in ons consumptiegedrag. Het artikel van Lindstrom zelf (bij de achtergrondinformatie) is in dit opzicht bijzonder interessant, en de titel spreekt boekdelen.

LEES HIER: Opstand van een marketeer (Fons Van Dyck) – pdf

Klik hier voor meer achtergrondinformatie (site Martin Lindstrom, in ENGLISH – see: Fast Company: Thou Shalt Covet What Thy Neighbor Covets) – Klik hier voor een snelle pdf-versie

Artikel nummer vier gaat over de Arabische Lente in Egypte. Opvallend hoe een artikel van de antropoloog Mark Anspach, dat al enkele maanden geleden verscheen en expliciet geschreven werd vanuit het referentiekader van de mimetische theorie, een visionair karakter verwerft in het licht van een krantenartikel dat de actuele politieke situatie belicht. Boeiend om ze naast elkaar te leggen met de vraag wat er zal gebeuren nu de oude soeverein van de troon is gestoten…

LEES HIER: De gebroken beloftes van het Egyptische leger (Chams Eddine Zaougui) – pdf

Klik hier voor het artikel van Mark Anspach (site Imitatio, in ENGLISH – see: The Arab Rulers’ New Clothes)

Het laatste artikel dat ik selecteerde uit De Standaard van 17 januari 2012 is van de hand van Bart De Wever, over de lotgevallen van de Pool Piotr Koscik in Vlaanderen. Zoals de Egyptische, ‘koninklijke’ soeverein Moebarak de gemeenschappelijke vijand wordt van het volk dat hem eerst op handen droeg, is ook het verhaal van Piotr een klassiek ‘zondebokverhaal’. De zondebok is ‘de slechterik’ of ‘de marginaal’ met wie een meerderheid van mensen geen enkele affiniteit meer kan voelen. Iemand die gepercipieerd wordt als ‘radicaal verschillend’ in de negatieve zin (en daarom ook identiteitsbevestigend is). Bij de door mimetische processen gedreven media en ‘publieke opinie’ slaat sympathie gemakkelijk om in antipathie. Snel als een windhaan. En dat heeft Piotr ondervonden: aanvankelijke steunbetuigingen smolten als sneeuw voor de zon onder invloed van bijkomende, kwalijke informatie omtrent zijn verleden. “Nog voor de (wind)haan kraaide…” En nagenoeg niemand bleek nog in staat om zich in te beelden wat het was om iemand als Piotr te zijn: de outcast bleef… outcast. Kunnen wij onszelf als ‘farizeeërs’ ontmaskeren – of zien wij alleen anderen als hypocrieten, en blijven we zo participeren aan het zondebokmechanisme, doof voor het koningschap dat “niet van deze wereld” is?

In ieder geval lijkt er doorgaans in ons leven “Niets nieuws onder de zon”, om met het Bijbelse boek Prediker te spreken. Lees bijvoorbeeld: “Beter een arme jonge man die wijs is dan een oude koning die dwaas is en geen enkele raad meer aanneemt. Ik denk aan iemand die na zijn gevangenschap koning werd, en nog wel van het land waar hij arm was geboren. Ik zag hele menigten, de levenden onder de zon, partij kiezen voor die jonge man die de plaats van de oude koning innam. Het volk was niet te tellen, iedereen liep achter hem aan. Maar later waren ze ook over hem niet meer tevreden. Ook dat is ijdel en grijpen naar de wind.” (Prediker, 4,13-16).

Dat is het verhaal dat Hans Christian Andersen (1805-1875) vertelt in het sprookje De nieuwe kleren van de keizer, een ‘eeuwige waarheid’ die opnieuw oplichtte tijdens de Arabische Lente (zoals Mark Anspach laat zien in zijn artikel – zie hoger). Het is ook het verhaal van Piotr – en Bart De Wever laat zien hoe weinig fictief zogenaamde ‘verhaaltjes voor het slapengaan’ eigenlijk zijn. Of: hoe de dromen die ons worden ingefluisterd ons wakker schudden en alert maken voor bepaalde aspecten van de realiteit.

LEES HIER: Na een warme kerst de koude douche (Bart De Wever) – pdf

Of het nu rechtspraak, psychologie, evolutiebiologie, economie, politiek, communicatiemedia of antropologie betreft (om maar enkele wetenschappelijke disciplines te noemen) – een mimetisch theoreticus hoeft zich nooit af te vragen waarmee hij zich moet bezighouden ;).